دانشجوی دکتری تاریخ تمدن اسلامی، مجتمع تاریخ، سیره و تمدن، جامعه المصطفی العالمیه، قم، پاکستان
چکیده
بازگشت به سلف، اندیشۀ اصلاحی و ضد استعماری بود که در حوزۀ سیاست از سید جمال الدّین شروع شد و از طریق محمدعبده به محمد رشیدرضا (1865م-1935م) رسید. رشیدرضا در حالی پا به عرصۀ عمل گذاشت که امپراطوری عثمانی به شدت ضعیف شده بود. در این دوران، دولت آلسعود به عنوان دولت مهاجم و به ظاهر پرچم‌دار توحید، تنها امیدی بود که رشیدرضا به عنوان مرکز بازگشت خلافت به آن، نگاه میکرد و لذا اندیشۀ خلافت را در همین راستا همراه با عقاید سلفی، از طریق مجلۀ المنار، مطرح و تبلیغ کرد. این مجله در سال 1898م تأسیس شد و تا زمان وفات رشیدرضا؛ یعنی 1935 به مدت سی و هفت سال، ادامه پیدا کرد. به این ترتیب، المنار پنج سال بعد از رشیدرضا نیز فعالیت داشت. افرادی مانند حسن البناء –بنیانگزار اخوان المسلمین- و حامد الفقی -مؤسس حزب انصار السنة المحمدیه- از رشیدرضا تاثیر جدی پذیرفتند. رشیدرضا از طریق این مجله بسیاری از اعتقادات صوفیه و دیگر مسلمانان را، زیر سوال برد و باتوجه به فعالیتهای وی، سلفیگری با قرائتی نزدیک به وهابیت در مصر، گسترش یافت و سپس از دل آن جریانهایی با داعیۀ جهاد، برآمدند.
پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی نخست به تبیین اندیشههای اعتقادی و سیاسی رشیدرضا پرداخته و سپس نقش مؤثر وی را در گسترش سلفیگری در مصر، مورد توجه قرار داده است؛ روش وی، به سلفیگری ابن تیمیه و محمد بن عبدالوهاب نزدیک بوده و اندیشههایش زمینهساز جریانهای رادیکال، در مصر گردید.
)