ظرفیت‌های الگویی آیه «وجه الله» در تحلیل کارکردهای سیاسی اجتماعی سیدالشهدای اُحُد (نظریه تقابل «شی» و «وجه»)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار جامعة المصطفی (ص) العالمیه

چکیده

اندیشیدن درباره شهید به معنای عام و حضرت حمزه سیدالشهدا به‌طور خاص، از منظر معرفت‌شناسی، روان‌شناختی و انضمام آن در سطح جامعه‌شناختی، ازجمله خلأهای مهمی است که کمتر به آن پرداخته شده است. از این منظر نه‌تنها تحلیل انسان شناسانه و جامعه‌شناختی کار ویژه‌های شهید، ضرورتی عاجل است بلکه ضرورتی آجل نیز می‌نماید. این مقاله تلاش دارد تا با کمک آیه شریفه «کُلُّ شَیْءٍ هَالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ لَهُ الْحُکْمُ» و گزاره «شهید نظر می‌کند به وجه الله»، رابطه میان چهار کلیدواژه «شی»، «وجه»، «حکم» و «شهید» را نسبت سنجی و ظرفیت‌های فرهنگی و سیاسی- اجتماعی آن را با کمک روش «تقابل مفهومی و مصداقی»، کالبدشکافی نماید. یافته‌های مقاله حاکی از آن است که جایگاه و نقش اجتماعی و سیاسی شهید و سیدالشهدای اُحُد را باید در قوس نزول و صعود «بت وارگی و شی گشتگی جامعه جاهلی» و «وجه الله شدگی جامعه مدنی نبوی» به شکل تقابلی، مورد تأمل قرار داد و آیه کریمه فوق ما را به نظریه «تقابل دیالکتیکی شی و وجه» رهنمود می‌کند. با توجه به این نظریه؛ نباید نقش «شی زدایی شهید» را در جامعه جاهلی صدر اسلام تقلیل داد و اکنون نیز شاهد جاهلیت از نوع مدرن آن هستیم و «مسئله شی گشتگی» که توسط هژمونی نظم بین‌الملل تداوم یافته، توسط حضور معنوی شهید، همچنان «شی زدایی» می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. قرآن
  1. امام خمینی، روح‌الله؛ صحیفه امام، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1378.
  1. امام موسی صدر، مسیره الامام السید موسی الصدر (مجموعه 12جلدی)، لبنان، جنبش امل، 2000.
  2. آیت‌الله خامنه‌ای، سید علی، 4/8/1398.
  3. آیت‌الله خامنه‌ای، سید علی، دیدار با دست‌اندرکاران کنگره شهدای استان زنجان، 5/8/1400.
  4. ‌آیت‌الله خامنه‌ای، سید علی، انسان 250 ساله، صهبا، 1400.
  5. برازش، علیرضا، تفسیر اهل‌بیت (علیهم‌السلام)، تهران، امیرکبیر، 1396.
  6. تیلور، چارلز، هگل و جامعه مدرن، ترجمه منوچهر حقیقی، تهران، نشر مرکز، 1381.
  7. جوهری، اسماعیل ابن حماد، صحاح؛ تاج اللغه و صحاح العربیه، بیروت، دارالعلم، 1404ق.
  1. الحرّ العاملی، الشیخ محمدبن الحسن؛ وسائل الشیعه، قم: موسسه آل البیت، 1419ق.
  1. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دارالعلم،1412.
  2.  راغبی، محمد علی و مهریزی، محسن، مفهوم شناسی «وجه الله» در قرآن کریم، ارائه‌شده، در همایش بین‌المللی شرق‌شناسی، فردوسی و فرهنگ و ادب پارسی، 1395.
  3. شفیعی، محمود، جامعه‌شناسی ایران مبتنی بر کنش ارتباطی، تهران، امام صادق ع، 1389.
  4. صمیمی، نیلوفر، شی شدگی از لوکاج تاهابرماس، فصلنامه راهبرد، شماره 41، پائیز 1385،
  5. طباطبائی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،1417ق.
  6. عمادی اندانی، سمیه و حاجی اسماعیلی، محمدرضا، معناشناسی واژة وجه در قرآن، نشریه پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن، سال دوم، شماره 2، 1393.
  7. غلامی، علی، گونه شناسی پرستش در حجاز عصر جاهی، نشریه علمی پژوهشی تاریخ در آیینه پژوهش، شماره 3، 1382.
  8. قرائتی، محسن، تفسیر نور، قم، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، 1385.
  9. قرشی، علی‌اکبر، ‌قاموس قرآن، جلد 7، تهران، دارالکتب الاسلامیه،1354.
  10. قرشی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج 4، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1353.
  11. قمی، علی ابن ابراهیم، تفسیر قمی، قم، دارالکتاب، 1404ق.
  12.  کلینی، محمدبن یعقوب، الروضه من الکافی، ج8، تهران، علمیه اسلامیه، 1364.
  13. لوکاچ، گئورگ، تاریخ و آگاهی طبقاتی، پژوهشی در دیالکتیک مارکسیستی، ترجمه محمد جعفر پوینده، تهران، نشر تجربه، 1378.
  14. مارکس، کارل، دست‌نوشته‌های اقتصادی و فلسفی1844، ترجمه حسن مرتضوی، تهران، خوارزمی، 1382.
  15. مارکس، کارل، سرمایه، ترجمه ایرج اسکندری، ج1، تهران، فردوس، 1378.
  16. مارکس، کارل و فرید ریش انگلس، لودویک فوئرباخ و ایدئولوژی آلمانی، ترجمه پرویز بابایی، تهران، نشر چشمه، 1379.
  17. ماکس وبر، اخلاق پروتستان و روح سرمایه داری، مترجمان: عبدالکریم رشیدیان و پریسا منوچهری کاشانی، تهران، نشر علمی فرهنگی، 1382.
  18. مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار، بیروت: وفا، 1403 ق.
  19. مفید، محمدبن محمد، الامالی، قم، کنگره شیخ مفید، 1423ق.
  20. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 16، قم، دارالکتب الاسلامیه، 1371.
  21. هابر ماس، یورگن، نظریه کنش ارتباطی، ترجمه کمال پولادی، تهران، موسسه ایران، 1384.
  22. هولاب، رابرت، یورگن هابر ماس، نقد در حوزه عمومی، ترجمه حسین بشیریه، تهران، نی، 1388.
مطالعات تاریخی امت اسلامی
دوره 4، شماره 8 - شماره پیاپی 8
سال‌چهارم‌، شماره‌ هشتم،‌ پاییز‌ و‌ زمستان‌‌ 1400
مهر 1400
صفحه 101-126

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار