دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی از دانشکده الهیات دانشگاه تهران؛ عضو گروه تاریخ و سیره پژوهشکده حج و زیارت
چکیده
جعفر بن ابی‌طالب، پسرعموی گرامی پیامبر اسلام(ص) و برادر امیرالمؤمنین علی(ع)، در سال هفتم هجری در غزوه مؤته در سرزمین اردن امروزی به شهادت رسید. جعفر به‌سبب جایگاه معنوی و نحوه شهادتش، در میان مسلمانان از تقدس خاصی برخوردار است و با القاب «جعفر طیّار» و «ذوالجناحین» شناخته می‌شود. همین مسئله باعث شده است که مزار جعفر طیّار در محل شهادتش به یکی از مهم‌ترین زیارتگاه‌های مسلمانان در اردن تبدیل شود و در عین حال مزارهای دیگری منسوب به وی در مناطق مختلف (به‌ویژه در سوریه و ترکیه) به‌وجود آید. این نوشتار درصدد است تا با مطالعه و معرفی زیارتگاه‌های منسوب به جعفر طیّار، تحلیلی بر پیدایش و تعدد آنها ارائه دهد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که برخی از زیارتگاه‌های منسوب به جعفر طیّار (مانند زیارتگاه‌های اردن و عربستان)، مستقیماً با حوادث زندگی و شهادت وی در جنگ مؤته مرتبط‌اند؛ اما سایر مزارهای منسوب به جعفر در کشورهای دیگر (از جمله سوریه، ترکیه، عراق و افغانستان) جنبه نمادین داشته و بر اساس جایگاه قدسی و معنوی او در میان مردم این مناطق و تحت تأثیر باورها و اعتقادات آنان شکل گرفته‌اند.
)