تحلیلی بر قرائت اقبال لاهوری از هویت اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری تاریخ تمدن اسلامی، مجتمع آموزش عالی تاریخ، سیره و تمدن، جامعه المصطفی العالمیه، قم، پاکستان

چکیده

یکی از دغدغه های فکری اقبال لاهوری، بازشناسی و بازیابی هویت اسلامی توسط مسلمانان بوده است. وی تلاش کرد گفتمانی را ترسیم کند که بر اساس آن مسلمانان هویت خود را بازشناسند. نوشتار حاضر با روش توصیفی تحلیلی مؤلفه های این گفتمان را شناسایی و تحلیل می کند. نتیجه این که گفتمان هویتی اقبال بر دوگانگی اسلام و غرب قرار دارد. اقبال معتقد است هویت اسلامی دربرابر هویت غربی جای خود را باز می کند. هویت غربی بر اساس مؤلفه هایی مانند ملی گرایی، سرزمین، زبان و اهداف اقتصادی.. تعریف شده است، درحالی‌که هویت اسلامی بر پایه اندیشه و اعتقاد مشترک بنا شده است. اقبال تلاش می کند چالش های فراروی این هویت را درک و حل کند و هویت مستقلی برای مسلمانان بازتعریف کند. او سعی می کند «امت مسلمان را از تقلید، تحجر، جمود، فرقه گرایی و فقدان هدف مشترک نجات دهد و آنها را به تاریخ خود وصل کند. اقبال مسلمانان را به ساختن جوامع جدید با هویت مستقل دعوت می کند و برای این منظور آنان را به اجتهاد و نوآوری فرا می خواند.. او از اجتهاد به عنوان موتور محرکه بهره می برد و با روش اجتهادی آموزه های قرآنی را برای هدایت جمعی مسلمانان به سمت هدف مشترک باز تعریف می کند. او عناصری مانند اماکن تاریخی مسلمانان، شخصیت پیامبر اسلام(ص)، قرآن و کعبه را یاد آور آنان می شود. اما جوامع اسلامی هنوز به اندازه کافی اهمیت آن را در نیافتند و تا کنون راه دیگری را پیموده اند.

کلیدواژه‌ها


انتونی بلک، تاریخ اندیشه سیاسی اسلام، ترجمه: محمد حسین وقار، انتشارات اطلاعات، تهران، چاپ چهارم، 1393ش.
چوهدری محمد منشأ، قوم و امت، http://daanish.pk/3373 .
خورشید ندیم، تصور اقبال از وطنیت و قومیت و مسئولیت های فردی، مجله انترنتی هلال به زبان اردو، بی تا.
علیرضا ذاکر اصفهانی، سیری در اندیشه سیاسی علامه محمد اقبال لاهوری، فرهنگ،شماره 27-28، پاییز و زمستان 1377ش.
محمد اقبال لاهوری، تجدید الفکر الدینی،  ترجمه به عربی: محمد یوسف عدس، دار الکتاب المصری، قاهره، 2010م.
محمد اقبال لاهوری، کلیات اقبال (فارسی)، سازمان انتشارات جاویدان، تهران، چاپ سوم، 1366ش.
محمد اقبال، ارمغان حجاز(به زبان اردو)، کتابخانه دیجیتال اردو. بی تا.
محمد اقبال، پس چه باید کرد ای اقوام شرق، کتابخانه دیجیتال.(ضمن کلیات اقبال فارسی از 453 الی 486).
محمد اقبال، پیام مشرق، مترجم: پروفسور حمید الله شاه هاشمی، مکتبه دانیال، لاهور، بی تا.
محمد اقبال، خلافت اسلامیه، مترجم: چوهدری محمد حسین ، ظفر منزل، لاهور، 1923م.
محمد اقبال، رموز بیخودی، (عرض حال مصنف بحضور رحمة للعالمین، ش
محمد اقبال، کلیات اقبال(مجموعه شعری وی به زبان اردو شامل چهار کتاب: بانگ درا، بال جبریل، ضرب کلیم، ارمغان حجاز)، اقبال آکادمی، لاهور، 1990م.
محمد اقبال، مقالات اقبال، ترتیب: عبد الواحد معینی و محمد عبدالله قریشی، القمر انترپرایز، لاهور، 2011م.
محمد اکرام خان، ملت و وطن(نامه های حسین احمد مدنی و محمد اقبال)، اداره روزنامه شمس، ملتان، بی تا.
محمد جواد صاحبی، سید جمال الدین اسد آبادی مجدد نهضت احیای فکر دینی، مؤسسه فرهنگی هنری احیاگران اندیشه دینی، نشر احیاگران. چاپ اول، 1386ش.